Praca na nocki – co musisz wiedzieć, zanim podejmiesz się nocnej zmiany

Praca w godzinach nocnych może być wyzwaniem zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Zmiana rytmu dobowego, ograniczony kontakt z bliskimi, a do tego szczególne regulacje prawne, które każdy pracownik (i pracodawca!) powinien znać. Czy wiesz, że zgodnie z polskim prawem nocny pracownik ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia? Albo że nie każdy może legalnie pracować w nocy?

Praca nocna posiada swoją definicję ustawową

Choć mogłoby się wydawać, że „praca nocna” to po prostu praca po zmroku, prawo mówi o tym bardziej precyzyjnie. Zgodnie z art. 151⁷ § 1 Kodeksu pracy, pora nocna obejmuje konkretny przedział godzinowy: od 21:00 do 7:00 rano. Ale uwaga, nie oznacza to, że każda godzina w tym oknie automatycznie liczy się jako nocna w każdej firmie.

Pracodawca ma obowiązek określić, które 8 kolejnych godzin w tym przedziale stanowią „porę nocną” w danym zakładzie pracy. Może to być np. 22:00–6:00 albo 23:00–7:00 – ważne, aby mieściły się w ustawowym zakresie. Ten wybór powinien być uregulowany w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub umowie o pracę, w zależności od wielkości i struktury organizacji.

Dlaczego to takie ważne? Bo to właśnie w tych wskazanych godzinach przysługuje pracownikowi dodatek za pracę nocną, obowiązują szczególne limity czasu pracy i w niektórych przypadkach obowiązek przeprowadzania dodatkowych badań lekarskich. To także te godziny są brane pod uwagę przy określaniu, czy dana osoba spełnia definicję „pracownika nocnego”.

Dlatego warto nie tylko znać przepisy ogólne, ale także sprawdzić wewnętrzne regulacje obowiązujące u konkretnego pracodawcy, bo w praktyce to właśnie one decydują, które godziny „liczą się” jako nocne i jakie prawa z tego tytułu przysługują pracownikowi. Krótko mówiąc: nie każda noc wygląda tak samo w oczach prawa.

Dodatki za nocki – sprawdź, ile więcej możesz zarobić

Praca w nocy to nie tylko zmiana rytmu biologicznego – to również konkretna różnica w wynagrodzeniu, którą gwarantuje prawo. Zgodnie z art. 151⁸ Kodeksu pracy, za każdą godzinę przepracowaną w porze nocnej pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Co istotne, nie chodzi tu o Twoje indywidualne wynagrodzenie, tylko o kwotę minimalną obowiązującą w danym roku kalendarzowym.

W praktyce oznacza to, że nawet jeśli zarabiasz więcej niż pensja minimalna, dodatek nocny liczony jest zawsze na podstawie tej najniższej stawki ustawowej. Im wyższa minimalna krajowa, tym wyższy dodatek. Co miesiąc może to oznaczać kilkaset złotych więcej w portfelu i to bez konieczności negocjacji z pracodawcą.

Warto też wiedzieć, że w przypadku pracowników wykonujących stałą pracę w porze nocnej, pracodawca może zastosować ryczałt, czyli zryczałtowany dodatek nocny, wypłacany niezależnie od dokładnej liczby przepracowanych godzin nocnych. Ryczałt musi odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w tych godzinach i nie może być niższy niż kwota wynikająca z wyliczenia dodatków na podstawie faktycznego czasu pracy.

Ważne: dodatki za nocki są obowiązkowe, to nie jest dobra wola pracodawcy ani element „benefitów”, tylko prawnie zagwarantowane świadczenie, którego niewypłacanie stanowi naruszenie przepisów prawa pracy i może być podstawą do interwencji Państwowej Inspekcji Pracy. Dlatego warto regularnie sprawdzać swoje paski płacowe i dopytywać w dziale kadr, jak liczony jest Twój dodatek nocny.

Pracując w nocy, bierzesz na siebie spore obciążenie, ale zgodnie z prawem, powinno się to opłacać.

Pracownik nocny – kim jest według prawa?

Prawo przewiduje też pojęcie tzw. „pracownika nocnego”. To osoba, która co najmniej trzy godziny swojej pracy wykonuje w porze nocnej albo pracuje w nocy przez co najmniej 1/4 czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. 

Tacy pracownicy podlegają dodatkowym obowiązkom i ochronie – m.in. obowiązkowym badaniom lekarskim przed podjęciem pracy i cyklicznie później (art. 151⁷ § 4–6).

Kto może, a kto nie powinien pracować w nocy?

Nie każdy może pracować nocą, nawet jeśli bardzo chce. Przepisy chronią szczególne grupy pracowników, jak np.:

• kobiety w ciąży – zakaz pracy nocnej (art. 178 § 1),
  
  
• pracownicy młodociani (do 18. roku życia) – całkowity zakaz pracy nocnej (art. 203),
  
  
• osoby z orzeczoną niepełnosprawnością – zakaz pracy nocnej bez zgody lekarza (art. 154² KP).

Warto o tym wiedzieć, aby uniknąć naruszeń przepisów, również jako pracodawca.

‍

Czytaj także:

Sen to najskuteczniejszy benefit dla Twojej kariery

Temperatura w biurze a prawo – poznaj swoje prawa pracownicze

Urlop z przyczyny siły wyższej – jakie powody go uzasadniają i co warto wiedzieć?